Kale ve Hoyukler
Kırşehir Kalesi
Burada yapılan çalışmalarda Eski Tunç Çağı, Hitit Çağı, Grigler dönemi, Demir Çağ ve Osmanlı dönemi kalıntı ve buluntuları ile karşılaşılmıştır. Özellikle Frigya dönemine ait boya nakışlı seramikler, Hitit dönemine ait mimari kalıntıların yanı sıra parlak astarlı vazolar, kabartmalı kaplar ve damga mühürleri bulunmuştur.
İç Anadolu'nun ticari Koloniler döneminde burası önemli bir merkez konumunda idi. Bunu belirten MÖ.XVIII.yüzyıla tarihlenen Asur çivi yazılı tabletlerine de çok sayıda rastlanmıştır. Kalehöyük'te Japon Arkeoloji ekibi kazı çalışmalarını sürdürmektedir.
CEMELE KALESİ (Çayağzı Kalesi)
Çayağzı (Cemele) Kalesi, Kırşehir ili merkez ilçeye bağlı Çayağzı kasabasının yaklaşık 1 km. güneydoğusundadır. Çevreye tümüyle hakim bir yükseltide bulunan bir kayalık alan üzerindedir. Kalenin kuzeyinden Ankara-Kırşehir karayolu geçmektedir. Bu yolu kontrol altında tutan bir kaledir. Kalenin girişinin güney cepheden olduğu düşünülmektedir. Çünkü diğer cepheler uçurumdur. Kalenin bulunduğu kayalık alan 1340 m.den başlayıp 1430 m. yükseltiye kadar çıkmaktadır. Kale, Çayağzı kasabasından ise yaklaşık 200 m. yüksekliktedir.
Savunma açısından korunaklı bir alanda kurulmuştur. Kalenin sadece kasabaya bakan kuzey yönü hariç diğer bütün tarafları yükseltilerle doludur. Kalenin duvar yapıları, kaledeki mimariyi gözlemlemek ve bu mimariden yola çıkarak bir tarihlendirme yapmak için yeterlidir. Doğu-batı doğrultulu kalede, Ortaçağ mimari yapılarında görülen duvar mimarisi ile daha erken dönemlere tarihlendirebileceğimiz kesme taş mimari yöntemi kullanılmıştır. Kaledeki duvar yapısı kalenin bulunduğu kayalık alan ile yani anakaya ile bütünlük göstermektedir. Bir başka ifade ile kalenin duvar yapılarındaki anakaya ile olan bütünlük o kadar fazladır ki anakaya bittiğinde duvar, duvar bittiğinde ise anakaya duvar yapısı olarak kullanılmıştır. Kalenin hemen hemen her yönünde duvar kalıntılarına rastlamak mümkündür ama bunlar yüksekliği, 1 m.yi geçmeyen duvarlardır ve büyük oranda özelliklerini kaybetmişlerdir. Bunların yüksekliklerini kaybetmelerinde kalenin üstünde ve güney eteklerinde rastlanan kaçak kazılarında etkisi bulunmaktadır. Çayağzı (Cemele) Kalesi’nin neredeyse gerçek yüksekliğini koruyan duvarları batı duvarlarıdır. Bu duvar yaklaşık 4 m. yükseklikte ve hala ayaktadır. Bu duvarın temelinde büyük kesme taşlar kullanılmıştır. Ancak bazı değişik amaçlar ile kullaılan mekan ve yapılar göze çarpmaktadır. Bu mekanların duvar örgü sistemi kalenin diğer duvarlarından farklıdır. Bu mekanların duvarları kesme taş örgü sistemi ile oluşturulmuştur. Ancak batı duvarında olduğu gibi duvar temellerinde büyük kesme taşlara da rastlanılır. Bu verilerinden yola çıkarak kalenin, ilk kez İlk Tunç ve Erken Demir Çağında yerleşme gördüğünü söylenebilir. Ancak yoğun olarak iskâna uğraması Ortaçağ’a rastlar. Bu görüşü kalenin güneybatısından elde edilen az miktardaki keramik bulguları da destekler. Çayağzı (Cemele) Kalesi’nin özelliklerinden başka bölge ile ilgili bir noktaya daha değinmekte fayda var.
Bazı kaynaklarda Çayağzı (Cemele) Kalesi’ne çok yakın bir noktada yer aldığı söylenen Omala Kalesinden bahsedilmekte ve Çayağzı Kasabasının 1 km. kuzeyinde, Çayağzı Jandarma karakolunun hemen arkasında nispeten yüksek bir tepe üzerinde yer alan kaya kütlesinin Omala Kalesi olduğu belirtilmektedir. Ancak bu yükseltide yapılan araştırmalarda burasının kale olduğuna dair ne mimari nede keramik bulgusuna rastlanamamıştır. Yapılan tespitlere göre bu yükselti, bir kaleden ziyade Çayağzı (Cemele) Kalesinin ön kontrolünü sağlayan bir gözetleme kulesi özelliği taşımaktadır. Bu yükselti Çayağzı (Cemele) Kalesini ve kaleye ulaşan yolları gören bir noktada yer almasından ötürü belki de kale olarak değerlendirilmiş olmalıdır.
Ayrıca bu yükselti, bir yerleşmenin kale olarak değerlendirilmesi için gereken birçok sebepten de yoksun bulunmaktadır
YAĞMURLU KALESİ (Gavur Kale)
Kale, doğal koşullarla tahrip olmakta ve duvar yapıları gün geçtikçe mimari yapısını kaybetmektedir. Kalede yer yer kaçak kazı çukurlarına ve değişik şekillerdeki taşlardan oluşturulmuş farklı amaçlarla kullanılan mekân izleri vardır. Kalenin bağlı bulunduğu yükseltinin en üst noktasında tümülüs olarak değerlendirebileceğimiz bir yapıda bulunmaktadır. Yani kalenin en üst noktasında tümülüs, onun eteklerinde de kale yer almaktadır.
Kale ve tümülüste aynı tip yapı malzemeleri kullanılmıştır. Kuzey-güney doğrultulu kalenin giriş kısmı doğu taraftadır. Ancak kalenin duvar yapıları büyük oranda tahrip olmuştur. Kalede yer yer kaçak kazı izlerine de rastlanmaktadır. Kalenin doğu eteklerinde anakayanın oyulması ile oluşturulan bir mekanın varlığı söz konusudur. Bu mekanın kuzeyinde derinlemesine inilen bir alan daha vardır. Bu alanın, daha çok Anadolu’nun kuzeydoğusunda sıkça rastlanan su tünellerinin bir örneği ya da bir mağara kalıntısı olduğu düşünülmektedir.
KIRŞEHİR KIZILCA KÖY KEÇİ KALESİ
Kırşehir’in Özbağ Kasabasına bağlı Kızılcaköy’ün yaklaşık 1.5 km. kadar kuzeydoğusunda 1465 m. yükseltide çevreye son derece hâkim bir noktada yer almaktadır. Kalenin ovadan yüksekliği ise 285 m. dir. Doğu-batı doğrultulu kalenin bağlı bulunduğu yükselti tamamen taşlık bir arazi yapısına sahiptir. Kırşehir çevresindeki kalelerin en büyüğüdür. Kaleye ulaşım son derece zordur ve Kızılcaköy eski köy yerleşmesi yakınlarından patika yollar aracılığı ile yapılmaktadır. Kalenin giriş kısmı büyük ihtimalle doğu taraftadır.
Çünkü kalenin doğusundan başka tüm yönler geçit vermeyecek niteliktedir. Kalenin güneyinden Kırşehir-Ankara, batısından ise Kırşehir-Yozgat karayolu geçmektedir. Bu yönü ile kale, bölgeyi kuzeye ve batıya başlayan güzergâhları kontrol altında tutan bir noktada yer almaktadır. Bilindiği gibi yollar tarihin her döneminde gerek yerleşmeler gerekse şehirler için büyük önem taşımışlardır. Bir bölgeyi kontrol altında tutmak isteyenlerin yerleşmelerini önemli kavşak noktaları üzerine yapmaları bilinen ve sıkça uygulanan bir durumdur.
Kızılcaköy (Keçi) Kalesi de etrafındaki yolları kontrol altında tutan yerleşmelerden biridir. Kalenin bir başka önemi ise yükseltisinden kaynaklanır. Bu yönüyle kale neredeyse bütün coğrafyayı kontrol altında tutan ve diğer kaleleri de gören bir nokta da yer almaktadır. Duvar yapılarında görülen mimariden yola çıkarak kalenin bölgedeki ilk Tunç Çağı kalelerinden biri olduğu söylenebilir. Kaledeki mimarinin benzerine bölge kalelerinden bir diğeri olan Yağmurlukale (Gavurkale)’de görülür. İki kalenin duvar yapılarında kullanılan malzeme ve duvar mimarisi birbirine çok benzemektedir. Kalenin üzerindeki duvar yapıları yassı taşlardan yapılmış olup zamanla gerçek yüksekliklerini kaybetmişlerdir. Kalede yer yer kaçak kazı izlerine rastlanmakla birlikte, duvar yapıları büyük oranda tahrip olmuştur. Kalenin birkaç kilometre güneybatısında, Ankara-Kırşehir karayolunun diğer tarafında Çayağzı (Cemele) Kalesi bulunmaktadır.
Düşünülmektedir ki Kızılcaköy (Keçi) Kalesi ve Çayağzı (Cemele) Kalesi bölgeyi çift taraflı kontrol altında tutan kalelerdir. Kalenin çok eski olduğu, Kırşehir de ilk iskanın başladığı tarih olan ilk Tunç Çağında yerleşime başlandığı düşünülmektedir.
ÖMERHACILI (KUŞ) KALESİ
Kaman ilçesine bağlı Ömerhacılı Kasabası'nın yaklaşık 1.5 km. kadar kuzeybatısında yer almaktadır. Kaleye ulaşım tali bir yol ile yapılmaktadır. Kale ulaşılması son derece güç, sarp bir kayalık üzerine konumlandırılmıştır. Kuzey-güney doğrultulu Ömerhacılı (Kuş) Kalesi, 1630 m. yükseltiye sahiptir. Savunma açısında son derece korunaklı bir alanda yer almaktadır. Kalenin duvar yapılarında ilk göze çarpan mimari tarzının bir ortaçağ yerleşmesine benzerliğidir. Kalenin hem giriş kısmında hem de batısında harç kullanılarak yapılmış duvarlara rastlanır. Ancak kalenin giriş kısmında bir başka ifade ile güneybatısında erken demir çağı kalelerinde görülen büyük kesme taşlardan oluşturulan duvar yapılarına da rastlanılmaktadır.
Bunun yanında yine kalenin kuzeybatısında da büyük kesme taşlardan oluşturulan yaklasık 3 m kadar devam eden duvar izlerine rastlanmaktadır. Bu alanın hemen alt kısmında ise Yağmurlukale (Gavurkale)'de örneğine rastlanan ve su tüneli olduğu düşünülen bir başka mekanın varlığı söz konusudur. Anadolu kalelerindeki bu tür mekanların kalenin dışardan herhangi bir tehdide maruz kaldığı zamanlarda çoğunlukla kullanıldığı bilinmektedir. Kalede farklı amaçlarla kullanılan bazı mekanlara da rastlanmıştır. Bu mekanlardaki duvar yapıları oldukça sağlam durumdadır. Duvarlar gerçek yükseltilerini kaybetmekle beraber 2 m.ye yakın yükseltileri bulunan duvarlar vardır. Bu mekanların duvar yapılarında gözlenen mimari bulgular ortaçağ yapılarında görülen duvar izlerine benzerdir. Ancak kalenin diğer yönlerindeki duvarlar büyük oranda tahrip olmuştur.
Verilere göre kalenin duvarları kalenin üzerine kurulduğu anakaya ile bütünlük sağlamaktadır. Bir başka ifadeyle kale, anakayanın doğal şekline uydurulmuştur. Duvarın bittiği yerde anakaya adeta bir duvar görevi görmektedir. Kalenin ortalarında, bu duvar yapılarından başka, anakaya üzerine oyularak yapılmış kaya oyuklarına rastlanmaktadır.
KIRŞEHİR DOĞRU KALE
Kırşehir, Kaman ilçesine bağlı Ömerhacılı kasabasının 1 km. kuzeydoğusunda yer almaktadır. Doğu-batı doğrultulu olan kale, 1650 m. yükseltiye sahiptir. Kalenin üzerinde bulunduğu kayanın duruş şeklinden kaynaklanmaktadır. Ömerhacılı (Kuş) Kalesinin yaklaşık 600 m. kuzeydoğusunda, Eğri Kalenin hemen güneydoğusundadır. Eğri Kale, Doğru Kale ve Ömerhacılı (Kuş) Kalesi bir aynı dağ yapısı üzerinde birbirinin devamı olarak bir sıralanmaktadırlar.
KIRŞEHİR EĞRİ KALE
Kaman ilçesine bağlı Ömerhacılı kasabasının yaklaşık 1 km. kuzeydoğusunda yer almaktadır. Kaleye bu isim yöre halkı tarafından kayanın duruş şeklinden dolayı verilmiştir. Ömerhacılı (Kuş) Kalesinin 400 m. kadar kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Doğu batı doğrultulu kale, 1510 m. yükseltiye sahiptir. Kale oldukça sarp bir alandadır ve ulaşım son derece zordur. Kale büyük oranda tahrip olmuştur ve duvar yapıları gözlenemez hale gelmiştir.
KIRŞEHİR SIDIKLI (KULPAK) KALESİ
Kırşehir merkez ilçeye bağlı Sıdıklı köyünün Kulpak mahallesinde yer almaktadır. Bölgeye kısmen hakim bir noktada bulunan kalenin kuzeyi uçurumdur. Kale verimli bir arazide yer almaktadır. Kalenin güneyinden gelerek doğusunu dolaşan küçük bir çay vardır. Kırşehir Kaleleri içerinde yükseltisi en düşük olan kaledir. Kalenin kuzeyinde Sıdıklı Baraj Gölü, güneyinde ise Hirfanlı Baraj Gölü almaktadır. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu olan Sıdıklı Kalesi 1040 m. yükseltiye sahiptir. Köy yerleşmesinin içerisinde kalmasından ötürü büyük oranda tahrip olmuştur. Sıdıklı (Kulpak) Kalesi ikiye bölünmüş durumdadır. Doğu ve batı bölümü olarak adlandırabileceğimiz bu bölümler tali bir yol ile birbirinden ayrılmaktadır. Ayrıca iki yerleşmeyi birbirinden ayıran tali yolun altından, kayaların içinden akarak gelen su kaynakları da bulunmaktadır. Batı yerleşmesi, doğu kısmına oranla daha fazla yükseltiye sahiptir. Bazı kaynaklar ve köylüler doğu yerleşmesine yakın kısımlarda mağaraların bulunduğunu belirtmektedirler. Günümüzde mağaraların olduğu alanlar tümüyle meyve ağaçları ve evlerle kaplıdır.
KIRŞEHİR YIKIK KALE
Kaman ilçesine bağlı Ömerhacılı kasabasının yaklaşık 1 km., Ömerhacılı (Kuş) Kalesinin ise 400 m. kuzeydoğusunda yer almaktadır. Eğri Kale’nin kuzeyindedir. Kalenin güneyinde kesme taşlardan kuru duvar tekniği ile yapılmış ve özelliğini kısmen kaybetmiş duvar yapıları vardır. Kalenin üzerinde bulunduğu kaya taş çıkarmak amacı ile kullanılmış ve kale bu nedenle büyük oranda tahrip olmuştur. Bölgenin diğer kaleleri olan Ömerhacılı (Kuş) Kalesi, Doğru Kale ve Eğri Kaleye göre daha düşük bir yükseltiye sahiptir ve yükseltisi yaklaşık 1440 m. kadardır. Kale kuzeydoğu ve güneybatı doğrultuludur. alanlar tümüyle meyve ağaçları ve evlerle kaplıdır.
